بسم الله الرحمن الرحیم

حقوق پدر و مادر

پدر و مادر دو گنج بی بدیل و هدایای آسمانی هستند که هیچ نعمتی از نعمتهای خداوند نمی تواند با آنها برابری کرده و جایگزین گردد، هرچند بیشتر انسانها تا زمانی که از وجود این پشتوانه های عظیم بر خوردارند قدرش را نمی دانند و یا آنقدر مشغول زخارف دنیا و مافیها شده اند که به کلی خود و ریشه و اصل خود را فراموش کرده و تمام هستی خویش را در گِرد آوری مال و منال و پول و سرمایه صرف می کنند. و زمانی متوجه اهمیت مسئله می شوند که از داشتن این نعمت محروم شده اند.

این یک سئوال بسیار مهم است که چرا ما انسانها اینقدر غافل و ناسپاس هستیم که ارزش و قیمت تمام نعمت های را که در اختیار ما قرار گرفته و تا زمانی که از وجود آنها برخور داریم، نمی دانیم، مثلاً؛ وقتی ارزش سلامتی را می دانیم که به مرض دردناکی گرفتار شویم. ارزش پدر مادر وقتی برای ما ثابت می شود که از دست شان دادیم، غفلت ما بدترین دشمن ماست که متأسفانه از آن هم غفلت داریم.

     تمام هستی ما از خداوند است ولی این را هم فراموش نکنیم که سبب زندگی و وجود ما پدر ومادر است در حقیقت ما شاخه‌ای از این دو وجود نازنین و برگ و میوه‌ای از باغستان عطوفت و تربیت و مهر محبت این دو هدیه الهی هستیم، پس باید قدر شان را بدانیم؛در حقیقت ما ادامة وجودی حیات آنانیم و آنها بقای وجودی خود را درما می بینند و اخلاق و انسانیت ما این را ایجاب می کند که یک آنی هم از آنها غافل نشده و حتی بعد از مرگ آنها با دعا و خیرات از ایشان قدردانی نماییم.

چگونگی برخورد ما با پدر و مادر واحترام ونیکی به آنان سبب می شود که فرزندان ما نیز در نسل آ ینده حق شناس وقدردان ونیکوکار به بار آیند.فرزندان ما همان گونه با ما رفتار خواهند کرد که ما با والدین خویش رفتار می کنیم.

   اهمیت حقوق والدین تا آن پایه است که هم قرآن و هم روایات صریحا توصیه می کنند که حتی اگر پدر و مادر تان کافر باشند، بازهم رعایت احترام شان لازم است.

قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «وَ اِن جاهَداکَ عَلی اَن تُشرِک بِی ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلمٌ فَلاتُطِعهُما وَ صاحِبهُما فی الدُنیا مَعرُوفًا»[1] (اگر آنها به تو اصرار کنند که مشرک شوی اطاعت شان مکن، ولی در زندگی دنیا به نیکی با آنها معاشرت نما.)

از اصرار کردن آنها بر شرک معلوم است که یقینا آنان کافر و مشرک بالله العظیم است وحتی در چنین وضعیتی خداوند اجازه کوچکترین اهانتی را به آنها نمی دهد و می فرماید در زندگی دنیا با آنها به نیکی معاشرت کنید.

خداوند سبحان، پروردگارهستی، مالک دنیا و آخرت، در چهار سورة از قرآن عظیم الشأن حقوق والدین و نیکی به پدر و مادر را بعد از مسئلة توحید قرار داده است که بیانگر این نکته می باشد که احترام به پدر و مادر، در بالاترین مراتب اهمیت قرار دارد:

وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیمًا[2]

 ( وپروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید، و به پدر و مادر نیکى کنید، هرگاه یکى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیرى رسند، کمترین اهانتى به آنها روا مدار، و بر آنها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو.)

       در این آیه چند نکته بسیار قابل دقّت به نظر می رسد.

 الف- «قضی» مفهوم مؤکدتر از امر دارد، و فرمان قطعی و محکم را می رساند. این نخستین تأکید در این مسئله است.

ب- قرار دادن توحید یعنی اساسی ترین اصل اسلامی در کنار نیکی به پدر و مادر تأکید دیگری است بر اهمیت این دستور اسلامی.

ج- مطلق بودن «احسان» هر گونه نیکی را در بر می گیرد.

د- «والدین» مسلمان و کافر را شامل می شود. [3]

نکته دیگری که بسیار قابل توجه و دقت است این است که انسان بیش از هر زمانی، در دوران پیری نیاز به محبت، نوازش، دلجوی و کمک دارد. چون آنها میدانند که به پایان دوران زندگی شان رسیده و تمام هستی خودرا در راه بزرگ کردن و به کمال رسانیدن فرزندان گذاشته در حقیقت فرزندان همان مزرعة به ثمر نشسته شان هست که با هزاران خون دل، آن را آب یاری کردند. آنانی که با هر تب فرزندان سوختند و با هر عطسه شان لرزیدن و با هر درد مردن و زنده شدن. انصاف نیست در موقع پیری و ضعف و ناتوانیشان، آنهارا از یاد برده و فراموش کنیم.

لذا است که خداوند متعال در ادامه احسان نمودن به آنان می فرماید:«إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً کَرِیمًا »

یعنی اینکه در دوران پیری و کهنسالی آنها کمترین آزاری را نباید از جانب شما ببینند بلکه باید با آنان با مهربانی و ملاطفت صحبت کنید. جالب تر اینکه در دنباله همین آیه در آیه بعدی  می فرماید: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا [4](وبالهاى تواضع خویش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو: «پروردگارا! همان‏گونه که آنها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.)

 در این قسمت از آیه فوق که فرمودند«وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا» به تمام اولاد بشر می گوید که بهوش باش ای انسان که فعلا صاحب زور، قدرت، سرمایه و دولت، دانش، پست و مقام شده‌ای، یک زمان کودک ناتوان و ضعیفی بودی که حتی قادر به ترو خشک کردنت نبودید و این پدر و مادر بودند که عاشقانه تروخشک تان کردند. اگر یک زمانی آنها نیاز به این کار داشتند، یادت باشد که خودتان همین وضع را داشتید. و پاس از زحماتشان همیشه دعاگوی آنان باشید.

در آیة بعدی می فرماید: «رَبٌکُم اَعلَمُ بِما فی نُفُوسکُم إن تَکُونُوا صالِحِینَ فإنًه کانَ لِلآوّابینَ غَفُوراً.» [5]

( پروردگار شما از درون دلهای شما آگاه است «اگر لغزشی در این زمینه داشتید و جبران کردید، شمارا عفو می کند» هرگاه صالح باشید او توبه کننده گان را می بخشد.)

به روشنی این آیه می فهماند که ممکن است انسان بر اثر غفلت، از عمل کردن به وظیفه اش در قبال پدر و مادرکوتاهی نموده باشد که اگر پشیمان شود و آینده را جبران کند. مورد عفو و بخشش خداوند قرار خواهد گرفت. و در قرآن امثال این آیات زیاد دیده می شود که به حقوق پدر و مادر پرداخته است.

      در میان تعالیم ادیان الهی درباره والدین و حق و حقوق آنان، نگاه مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) در این باب از ویژگی های خاص و بسیار لطیفی برخوردار است.

     قال رسول الله(ص) :  مَن اَصبَحَ مُطیعاً لِله فِی الوالِدَینِ اَصبَحَ لَهُ بابانِ مَفتُوحانِ مِنَ الجَنه وَ اِن کانَ واحداً فَواحداً .
    پیامبر خدا(ص) فرمودند: کسی که دستور الهی را در مورد پدر و مادر اطاعت کند، دو درب از بهشت به رویش بازخواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد یکی از آنها انجام دهد یک درب گشوده می شود.

     حدیث دیگر از رسول گرامی اسلام (ص) در مورد نگاه محبت آمز فرزند، به پدر ومادر، که می فرماید: « ما وَلَدٍ بارٍ نَظرَ اِلی اَبَوَیهِ بِرَحمَة اِلاّ کانَ لَهُ بِکُل نظرةٍ حَجة مَبرُورَةٌ . فقالوا: یا رسول الله  و اِن  نَظرَ فِی کلِ یومٍ مائة نظرة؟  قال: نعم، الله اکبرُ و اَطیَبُ.[7]
    ( هر فرزند نیکوکاری که بامهربانی به پدر و مادرش نگاه کند در مقابل هر نگاه ثواب یک حج کامل مقبول به او داده می شود. سوال کردند: حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه کند؟ فرمود: آری خداوند بزرگ تر و پاک تراست.)

         ابن مسعود می گوید از رسول خدا (ص) پرسیدم: «اَیٌ الاعمالٍ اَحَبٌ اِلَی اللهِ عَزً وَ جَل؟ قال: الصلاة لوقتها، قلت ثم ایٌ شیء؟ قال: برالوالدین، قلت: ثم ایٌ شیء؟ قال: الجهاد فی سبیل الله.»[8]
    سؤال «ابن مسعود»: محبوب ترین کار نزد خداوند کدام است؟ «پیامبر(ص)» فرمودند: نماز دروقت. «ابن مسعود» گفتم : بعدازآن چه چیزی «محبوب خداوند است»؟«پیامبر(ص)»  فرمودند: نیکی به پدرومادر، «ابن مسعود» گفتم : بعد از آن چه چیز؟ «پیامبر(ص)»  فرمود: جهاد در راه خدا.

     ودرحدیثی مولی الموحدین امیرمومنین علی(ع)، احسان و رفتار نیکو با پدر و مادر را بزرگترین تکلیف الهی می دانند و می فرمایند:« بِرّالوالِدَینِ اَکبَرُ فَرِیضَةٍ.» [9]
ترجمه: بزرگترین تکلیف الهی، نیکی به پدر و مادر است.

         امام صادق (ع) می فرماید: «اَفضَلُ الاَعمالِ اَلصَلاة لوقتها، و برّالوالِدَین وَ الجهادُ فی سَبیل اللهِ .[10]
    برترین کارها عبارت است از: 1- نماز دروقت 2- نیکی به پدر و مادر 3- جهاد در راه خدا .
 

            عن ابی الحسن الرضا(ع) قال: ان الله عزوجل امر بثلاثة مقرون بها ثلاثة اخری: امر بالصلاة والزکاة، فمن صلی و لم یزک، لم تقبل منه صلاتة،  و امر بالشکر له وللوالدین،  فمن لم یشکر والدیه لم یشکرالله، امر باتقاء الله وصلة الرحم، فمن لم یصل رحمه، لم یتق الله عزوجل .[11]
    امام رضا(ع) فرمود: خداوند متعال فرمان داده سه چیز همراه سه چیز دیگرانجام می گیرد:
    1- به نماز همراه زکات فرمان داده است، پس کسی که نماز بخواند وزکات نپردازد نمازش نیز پذیرفته نمی شود.
    2- به سپاسگزاری ازخودش، و پدر و مادر فرمان داده است پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است.
    3- به تقوای الهی فرمان داده، و به صله رحم، پس کسی که صله رحم انجام ندهد تقوای الهی را هم به جا نیاورده است. 

نظر شما خواننده عزیز سبب دلگرمی ام خواهد بود   

[1]منابع

[1] سوره لقمان آیه 15

[2] الاسراء آیه 23

[3] تفسیر نمونه ج   ص 

[4] الاسراء آیه 24

[5] سوره اسراء آیه 25

[6] کنزالعمال،ج16،ص467

[7]بحارالانوار،ج 74،ص73

[8] بحارالانوار ، ج 74،ص70

[9] میزان الحکمه ،ج10،ص709

[10] بحارالانوار، ج 74،ص85

[11] بحارالانوار،جلد74،ص 77)

می توانید بانظر تان مرا یاری کنید