زبان فارسی در هندوستان.

الف)- تعامل فرهنگی:

مخفی نماند محمود، هنگامی که هند را مورد حمله قرار داد و مناطق وسیع از آن را فتح کرد،با مردم سرزمین مفتوحه، مخصوصا دانشمندان وعالمان آنجا رفتار بسیارمناسب داشت این برخورد سبب شد که عالمان و دانشمندان هندو، بدون هیچگونه ترس و هراسی زانو به زانوی دانشمندان مسلمان نشسته، مبادله فکری و فرهنگی داشته باشند، نوشته زیر مؤیید این مطلب است:

     ابوریحان در پاره‌ی از لشکر کشی های سلطان محمود به هند همراه او بوده است، کتاب(فی تحقیق ماللهند من مقولة مقبوله فی العقل او مرذولة) ارمغان بی نظیر او از سفر یا اسفار(سفرها) به هند است .

     این دانشمند، در دیار هند با براهمنان و علما و فلاسفه و ادبای هندی و دیگر اصناف مردم ملاقات و تماس و مذاکره و مصاحبه و مفاوضه داشته، و از خرمن دانشمندان هندو بهرة کافی و وافی اخذ کرده و آنان نیز متقابلا از محضر (البرونی) مستفض و مستفد شده اند.

      ابوریحان، از علمای هند، اطلاعات دسته اول تحصیل نموده وبه کتب و آثار هندوان راه یافته و نتیجه تحقیقات و مطالعات و مباحثات عمیق خود را در سفر یا اسفار(سفرها) هند از سواد، به بیاض، در آودرده و در سال 422 هجری قمری نگارش کتاب ماللهند را تکمیل و به اتمام رسانیده و هرجا از سلطان محمود نام برده او را به نیکی یادکرده است.

     این کتاب را ابو ریحان با کمال بی طرفی و دور از هر گونه تعصب نژادی و دینی و مذهبی فراهم آورده و در باره آیین هندو و فلسفه هند و جغرافیای انسانی و جغرافیای طبیعی و جغرافیای ریاضی و علم کائنات جو، و مردم شناسی و معرفت الا قالیم و علم نجوم و تقویم تاریخ و کتاب شناسی و ادبیات مقدس وحماسی و آداب ورسوم هند تحقیقات جامع وبسیار مفید و وسیعی جمع آوری و دست چین کرده و مطالب متنوع و بکر آن را در هشتاد باب تنظیم و تبویب و تدوین فرموده است.

       این اثر گویای این واقعیت است در سنوات که در هندوستان آتش جنگ بر افروخته شده بود علما و دانشمندان مصون از تعرض بودند و ابو ریحان با دانشمندان هندو زانو به زانو می نشست و در باره مذهب هندو و عادات و رسوم و علوم ایشان مذاکره و مباحثه و تتبع می کرد و کتابخانه ها مصون از آسب و کزند بودند و سلطان محمود مردم بی گناه هیچ شهری را قتل عام نکرد و کتابخانه ای را در هندوستان تعمه آتش قرار نداد البته پاره از بتان هندو را که دستش رسید واژگونه نمود؛ لیکن نه تنها با فرهنگ و تمدن غیر اسلامی مخالف نبود؛ بلکه به عکس با علم و دانش و ادب و هنر، نظر مساعد داشت.

 هوجوم سلطان محمود به هندوستان موجب شد که در داخل این شبه جزیره اسلام و تمدن و فرهنگ ایرانی به مقیاس وسیعی گسترش یابد [1]

           گفته اند محمود دشمن و مخالف تمدن و فرهنگ غیر اسلامی شناخته نمی شد و او را وقتی با محمد ابن بختیار مقایسه کرده اند که در استان بیهارکنونی هند (مگادهه)(  (mogadeha   که گهواره‌ی فرهنگ و تمدن بوداییان و پیروان جن (jaina  ) بود در حدود سال( 1199 میلادی) (صد و هشت سال بعد از حکومت ابراهیم این مسعود بن محمود) با ویران ساختن دیور و سوامع و کتابخانهای بودا ییان در شمال بیهار   (bihar)چنان ضربه و لطمة مهلک بر بوداییها و فرهنگ آنان وارد آورد، که زمانی، خود خواست، دست نویسهای بودایی را برایش بخوانند؛ هیچ کس قادر به تنظیم آنها نبود ولی در لشکر کشی های محمود، ابو ریحان با علما و دانایان هندو و به کتب هندوان، دست یافت و توانیست کتاب ماللهند خود را که مهمترین، سند تمدن و فرهنگ و علوم هند است به طور مستند، تهیه و تألیف کند و در تاریخ جهان ابو ریحان اولین محقق مسلمان و هندو شناس، شناخته می شود و این واقعیت روشن می گردد که مسلمانان و غازیان در عصر محمود، مخالف تمدن و علوم اقوام غیر مسلمان نبوده اند . [2]

          در دربار محمود در قرن پنجم میلادی به زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران باستان اهمیت و توجه شایانی مبذول می شد و اگر سلطان محمود نتوانیست تمام پهنه‌ای گسترده هندوستان را فتح کند وزیر نیگین خود قرار دهد؛ ولی ابوریحان کلید دانش و علوم و ادب و مذهب و عادت و رسم هندوستان را به دست آورد، و تادنیا پایدار است نام نیک و صیت علم و دانش او باقی خواهد بود.